तेलगु भाषाи
| भाषाको नाम | ||
|---|---|---|
| बोलिने क्षेत्र | – | |
| क्षेत्र | – | |
| जम्मा बोल्ने मानिस | – | |
| भाषा परिवार | –
| |
| भाषाको कोड | ||
| ISO 639-1 | None | |
| ISO 639-2 | – | |
| ISO 639-3 | – | |
| Linguasphere | – | |
| Note: This page may contain IPA phonetic symbols in Unicode. | ||
तेलुगु भाषा भारतका आंध्र प्रदेश राज्यको मुख्यभाषा र राजभाषा हो । यो द्रविड भाषा-परिवार अन्तर्गत पर्दछ । यो भाषा आन्ध्र प्रदेश बाहेक तमिलनाडु, कर्णाटक, ओडिसा र छत्तीसगढ राज्यहरूमा पनि बोलिन्छ। तेलुगुका तीन नाम प्रचलित छन् -- "तेलुगु", "तेनुगु" र "आंध्र"।
विषयसूची
- १ तेलुगु शब्दको व्युत्पत्ति
- २ भाषा
- ३ तेलुगु लिपि
- ४ तेलुगु साहित्य
तेलुगु शब्दको व्युत्पत्ति[सम्पादन गर्ने]
आंध्र शब्दको प्रयोग ऋग्वेदीय ऐतरेय ब्बाटो्मणमा मिल्दछ। तेलुगु शब्दको मूलरूप संस्कृतमा "त्रिलिंग" छ। यसको तात्पर्य आंध्र प्रदेशका श्रीशैलका मल्लिकार्जुन लिंग, कालेश्वर र द्राक्षारामका शिवलिंगबाट छ। यी तीनहरू सीमाहरूबाट घेरिएको देश त्रिलिंगदेश र यहाँको भाषा त्रिलिंग (तेलुगु) कहलाई। यस शब्दको प्रयोग तेलुगुका आदि-कवि "नन्नय भट्ट"का महाभारतमा मिल्दछ। यो शब्द त्रिनग शब्दबाट पनि उत्पन्न भयो मानिन्छ। यसको आशय तीन ठूलो बडे पर्वतहरूको मध्य सीमामा व्याप्त यस प्रदेशबाट छ। आंध्र जनता उत्तर दिशाबाट दक्षिणको पटि जब हटाएको त दक्षिणवासी हुनेका कारण यस प्रदेश र भाषालाई "तेनुगु" नाम दिइएको। (तमिल भाषामा दक्षिणको नाम तेन है)। तेनुगु नाम हुनेको एक र कारण पनि छ। तेनुगुमा तेने (तेने उ शहद, अगु उ जाहो) शब्दको अर्थ छ शहद। यो भाषा मधुमधुर हुनेका कारण तेनुगु नामबाट प्रसिद्ध छ। यो प्रदेश "वेगिनाम"बाट पनि ज्ञात छ। "वेगि"को अर्थ छ कृष्णा गोदावरी नदीहरूको मध्यदेश जुन एक पल्ट जल गएको थियो। यो नाम भाषाको लागि व्यवहृत छैन। आंध्र एक जातिको नाम छ। ऋग्वेदको कथाका अनुसार ऋषि विश्वामित्रका शापबाट तीका ५० पुत्र आंध्र, पुलिंद र शबर भए। संभवत: आंध्र जातिका मानिसहरू आर्य क्षत्रिय थिए।
भाषा[सम्पादन गर्ने]
अधिकांश संस्कृत शब्दहरूबाट संकलित भाषा "आंध्र" भाषाका नामबाट व्यवहृत हुन्छ। तेलुगुदेशीय शब्दहरूको प्राचुर्य जस भाषामा छ त्यो तेलुगु भाषाका नामबाट प्रख्यात छ। तेलुगु भाषाका विकासका सम्बन्धमा विद्वानहरूका दुइ मत छन्। डा चिलुकूरि नारायण रावका मतानुसार तेलुगु भाषा द्राविड परिवारको छैन तर प्राकृतजन्य छ र उनको सम्बन्ध विशेषत: पैशाची भाषाबाट छ। यसका विपरीत बिशप कार्डवेल र कोराड रामकृष्णय्य आदि विद्वानहरूका मतबाट तेलुगु भाषाको सम्बन्ध द्राविड परिवारबाट नैं छ। जुन छ, यसको विकास दुइटै प्रकारको भाषाहरूका सम्मेलनबाट भएको हो। आजकल उपर्युक्त तीन नामहरूबाट प्रचलित इस भाषामा लगभग ७५ प्रतिशत संस्कृत शब्दहरूको सम्मिश्रण छ। यसको मधुरताको मूल कारण संस्कृत तथा तेलुगुको (मणिस्वर्ण) संयोग नैं छ। पश्चिमका विद्वानहरूले पनि तेलुगुलाई "पूर्वको इतालीय भाषा" भन्एर यसका माधुर्यको सबाटोनाको छ।
तेलुगु लिपि[सम्पादन गर्ने]
प्राय: सबै ध्वनीहरूको लागि लिपिचिह्न यस भाषामा पाइन्छन्/छौं्। यसको विशेषता यो छ कि ह्रस्व ए, ओ, दंत्य च, ज एवं शकट रेफ नामबाट एक अधिक "र"का अतिरिक्त अर्धबिंदु र "ळ" पनि यस भाषामा छ। यस तरिका संस्कृत वर्णमालाको अपेक्षा तेलुगु वर्णमालामा छ अक्षर अधिक पाइन्छन्/छौं्। प्राय: संस्कृतमा मंगल, ताल र कला आदि शब्दहरूका "ल" वर्ण "ळ"बाट उच्चरित हुन्छन्/छौं्। अर्धानुस्वारको अस्तित्व उच्चारणमा छैन। किन भनें भाषाको क्रमविकस जाननेका लिय यसका लेखनेको अवश्यक्दछ। केही शब्द एक नैं प्रकारले उच्चरित छते भएका पनि अर्धानुस्वारका समावेशबाट भिन्न भिन्न अर्थ दिछन। उदाहरणत: "एडु"को अर्थ सात संख्या छ। उसीलाई अर्धानुसारबाट हरूडु शब्द लेखा जाए त यसको अर्थ वर्ष अर्थात् संवत्सर हुन्छ। तेलुगु स्वरांत याने "अजंत" भाषा छ जबकि हिन्दी "व्यंजनांत" या "हलंत भाषा"। स्वरांत भाषा हुनेका कारण तेलुगु संगीतको लागि अत्यन्त उपयुक्त मानो गई छ। अत: कर्नाटक सगीतमा ९० प्रतिशत शब्द तेलुगुका पाइन्छन्/छौं्।
तेलुगु लिपि मोतिनीहरूको मालाका समान सुंदर प्रतीत हुन्छ। अक्षर गोल हुन्छन्/छौं्। तेलुगु र कन्नड लिपीहरूमा ठूलो नैं सादृश्य छ। ईसाका आरंभकालको "ब्बाटो्मी लिपि" नैं आंध्र कर्नाटक लिपिमा परिवर्तित भए। यस लिपिको प्रचार "सालंकायन" राजाहरूका समय सुटाडा देशहरूमा पनि भयो। तमिलहरूले सातऔं शताब्दीमा आफ्नो अलग लिपि बनयो ली। वर्तमान तेलुगुमा "संष्करण" गर्नको प्रयत्न भइ रहेको छ र आंध्र सरकारले यसको लागि एक कमेटीको स्थापना गरिएको छ।
तेलुगु साहित्य[सम्पादन गर्ने]
तेलुगु साहित्यको विभाजन (१) पुराणकाल, (२) काव्यकाल, (३) ह्रासकाल र (४) आधुनिककालका आधारमा गरिन्छ ।
विस्तृत जानकारीको लागि तेलुगू साहित्य हेर्नुहोस्।
यो भूगोल-सम्बन्धित लेख आफ्नो प्रारम्भिक अवस्थामा छ, अथवा एक आधार हो। तपाईं यसलाई बढाएर विकिपिडियाको सहायता गर्न सक्नु्हुन्छ।
| ||||||
 |
विकिमिडिया कमन्समा Telugu language सम्बन्धी अन्य सामग्रीहरू रहेका छन् । |
