Arab yozuvi[tahrir]
- Asosiy maqola: Eski oʻzbek yozuvi.
Oʻzbekistonda 1929 yilgacha arab yozuvidan foydalanilgan. 1920-yillarning oʻrtalaridan Oʻzbekistonda arab yozuviga keng hujum boshlandi. Arab yozuvi qoloqligimizning, savodsizligimizning, dindorligimizning sababchisi deb eʼlon qilindi. 1929—1930 oʻquv yilidan Oʻzbekiston lotin yozuviga oʻtdi va biz oʻzbek xalqining asrlar davomida yaratilib kelingan hamda chop etilgan ilmiy, badiiy va falsafiy adabiyotdan uzilib qoldik.
Arab alifbosi: آ ا أ ء ب پ ت ث ج چ ح خ د ذ ز ژ س ش ص ض ط ظ ع غ ف ق ک گ ل م ن و ٶ ۇ ۉ ە ة ى ي ې ٸ
Yanalif[tahrir]
- Asosiy maqola: Yanalif.
1929-yildan boshlab arab yozuvidan yangi lotin vozuviga (yanalif) o‘tilgan. U 1940-yilgacha ishlatilgan.
| A a
|
B b
|
C c
|
Ç ç
|
D d
|
E e
|
Ə ə
|
F f
|
| G g
|
Ƣ ƣ
|
H h
|
I i
|
J j
|
K k
|
L l
|
M m
|
| N n
|
N̡ ᶇ
|
O o
|
Ө ө
|
P p
|
Q q
|
R r
|
S s
|
| Ş ş
|
T t
|
U u
|
V v
|
X x
|
Y y
|
Z z
|
Ƶ ƶ
|
|
|
'
|
Kiril yozuvi[tahrir]
- Asosiy maqola: Oʻzbek kirill alifbosi.
1940 yilda Oʻzbekistonda kirill yozuviga oʻtildi. Buning natijasida 1929-40 yillar oraligʻida chop etilgan ilmiy, badiiy, pedagogik, oʻquv adabiyotlardan uzilib qoldik.
| А а
|
Б б
|
В в
|
Г г
|
Д д
|
Е е
|
Ё ё
|
Ж ж
|
| З з
|
И и
|
Й й
|
К к
|
Л л
|
М м
|
Н н
|
О о
|
| П п
|
Р р
|
С с
|
Т т
|
У у
|
Ф ф
|
Х х
|
Ц ц
|
| Ч ч
|
Ш ш
|
Ъ ъ
|
Ь ь
|
Э э
|
Ю ю
|
Я я
|
Ў ў
|
| Қ қ
|
Ғ ғ
|
Ҳ ҳ
|
1940 yildan 1991 yilgacha oʻrta hisob bilan oʻzbek tilida 50 ming nomda 50 million nusxada kitoblar chop etilganini (bunga shu yillari nashr etilgan jurnal, gazetalar kirmaydi) hisobga olsak, biz yana lotin yozuviga oʻtishda qanchadan-qancha adabiyotdan yiroqlashishimiz mumkinligi ayon boʻladi.
Lotin yozuvi[tahrir]
- Asosiy maqola: Oʻzbek lotin alifbosi.
Lotin yozuviga koʻchish[tahrir]
Lekin dunyoning eng rivojlangan mamlakatlari (ularni sanab oʻtirishning hojati yoʻq) lotin yozuvidan foydalanadilar. Shuning uchun ham hozirgi eng zamonaviy texnika, tabiiy fanlar yoki ijtimoiy tadqiqotlar haqidagi adabiyotlar shu yozuv asosida yoritiladi. BMT, UNESCO va boshqa xalqaro tashkilotlarning xabar qilishlaricha, yangi texnika, texnologiya va fanga tegishli adabiyotlarning 80 foizi lotin yozuvida chop etilar ekan.
| A a
|
B b
|
D d
|
E e
|
F f
|
G g
|
H h
|
I i
|
| J j
|
K k
|
L l
|
M m
|
N n
|
O o
|
P p
|
Q q
|
| R r
|
S s
|
T t
|
U u
|
V v
|
X x
|
Y y
|
Z z
|
| Oʻ oʻ
|
Gʻ gʻ
|
Sh sh
|
Ch ch
|
ng
|
ʼ
|
|
|
Demak, Oʻzbekistonni dunyoning rivojlangan mamlakatlari qatoriga qoʻshilishi uchun lotin yozuviga oʻtish maqsadga muvofiqdir. Oʻzbekistonda bu jarayon bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda va 2005 yilda tugallanishi koʻzda tutilgan.
Alifbolardagi mosliklar[tahrir]
|
|
|
Kiril
|
Lotin
|
|
Kiril
|
Lotin
|
| А а
|
A a
|
|
С с
|
S s
|
| Б б
|
B b
|
|
Т т
|
T t
|
| В в
|
V v
|
|
У у
|
U u
|
| Г г
|
G g
|
|
Ф ф
|
F f
|
| Д д
|
D d
|
|
Х х
|
X x (qoida)
|
| Е е
|
E e ~ Ye ye (qoida)
|
|
Ц ц
|
S s ~ Ts ts (qoida)
|
| Ё ё
|
Yo yo
|
|
Ч ч
|
Ch ch
|
| Ж ж
|
J j
|
|
Ш ш
|
Sh sh
|
| З з
|
Z z
|
|
ъ
|
ʼ - tutuq belgisi (ajratish belgisi)
|
| И и
|
I i
|
|
ь
|
| Й й
|
Y y
|
|
Э э
|
E e
|
| К к
|
K k
|
|
Ю ю
|
Yu yu
|
| Л л
|
L l
|
|
Я я
|
Ya ya (istisno)
|
| М м
|
M m
|
|
Ў ў
|
Oʻ oʻ
|
| Н н
|
N n
|
|
Қ қ
|
Q q
|
| О о
|
O o
|
|
Ғ ғ
|
Gʻ gʻ
|
| П п
|
P p
|
|
Ҳ ҳ
|
H h (qoida)
|
|
|
Oʻ
Qoidalar[tahrir]
Ts (Ц) harfi[tahrir]
- Soʻz boshida yoki soʻz oʻrtasida undosh tovushdan keyin S yoziladi.
- Lekin soʻz oʻrtasida unli tovushdan keyin Ts yoziladi.
|
|
Kiril
|
Lotincha toʻgʻri
|
Lotincha notoʻgʻri
|
|
|
|
цирк
|
sirk
|
cirk, tsirk
|
|
|
|
цех
|
sex
|
cex, tsex
|
|
|
|
реакция
|
reaksiya
|
reakciya, reaktsiya
|
|
|
|
акционер
|
aksioner
|
akciober, aktsioner
|
|
|
|
федерация
|
federatsiya
|
federaciya, federasiya
|
|
|
|
функция
|
funksiya
|
funktsiya, funkciya
|
|
Ye (Е) harfi[tahrir]
- Soʻz boshida yoki soʻz urtasida unli tovushdan keyin Ye yoziladi.
- Lekin soʻz oʻrtasida undosh tovushdan keyin E yoziladi.
|
|
Kiril
|
Lotincha toʻgʻri
|
Lotincha notoʻgʻri
|
|
|
|
енгил
|
yengil
|
engil
|
|
|
|
етти
|
yetti
|
etti
|
|
|
|
Низоев
|
Nizoyev
|
Nizoev
|
|
|
|
қаерда
|
qayerda
|
qaerda
|
|
Qattiq X va yumshoq H harflari[tahrir]
- Kirill Ҳ harfi lotincha H yoziladi.
- Kirill X harfi lotincha X yoziladi.
|
|
Kiril
|
Lotincha toʻgʻri
|
Lotincha notoʻgʻri
|
|
|
|
дорихона
|
dorixona
|
dorihona, dorikhona
|
|
|
|
жаҳон
|
jahon
|
jaxon, jakhon
|
|
Istisnolar[tahrir]
Ya (Я) harfi[tahrir]
- Сентябр soʻzi lotincha sentabr yoziladi.
- Октябр soʻzi lotincha oktabr yoziladi.
Bosh harflar[tahrir]
|
|
Kiril
|
Lotincha toʻgʻri
|
Lotincha notoʻgʻri
|
|
|
|
БАРЧАМИЗНИ
|
BARCHAMIZNI
|
BARChAMIZNI
|
|
|
|
ЧИҚИШ
|
CHIQISH
|
ChIQISh
|
|
|
|
Шаҳар
|
Shahar
|
SHahar
|
|
Abbreviaturalar[tahrir]
|
|
Kiril
|
Lotincha toʻgʻri
|
Lotincha notoʻgʻri
|
|
|
|
МЧЖ
|
MCHJ[1]
|
MChJ, MCJ
|
|
|
|
ЕВБ
|
YVB
|
YEVB, YeVB, EVB
|
|
Manbalar[tahrir]
- ↑ Oʻzbek tilining imlo lugʻati. Toshkent, 1995. 25-b.
Havolalar[tahrir]
- Qaysi biri to‘g‘ri: O'zbekiston, O’zbekiston, O`zbekiston yoki Oʻzbekiston?, Ozodlik radiosi
- Lotin alifbomizdagi ba’zi harflar oʻzgaradi(mi?), Zamin
- Oʻzbek lotin yozuvi muammolari: internetdagi muhokamalar, Hamza Foziljonov
- Qaysi biri toʻgʻri: „sentabr“ yoki „sentyabr“?, Xushnudbek Xudayberdiyev
Oʻzbek tili |
|---|
|
Oʻzbek tili lahja va shevalari | | | Qarluq lahjasi |
qadimgi qarluq †
adabiy eski yozma — xorazmiycha turkiy † • chigʻatoy †
zamonaviy — qarshi lahjalar guruhi • samarqand-buxoro lahjalari guruhi • toshkent lahjalari guruhi • turkiston-chimkent lahjalari guruhi • fargʻona lahjalari guruhi |
|---|
| | Qipchoq lahjasi |
qadimgi qipchoq †
j-lovli lahjalar • y-lovchi lahjalar • qipchoq-qarluq lahjalari • qipchoq-oʻgʻuz lahjalari • o-lovchi lahjalar • e-lovchi lahjalar |
|---|
| | Oʻgʻuz lahjasi |
qadimgi oʻgʻuz †
iqon-qorabuloq shevasi • qorakoʻl-olot shevasi • qoramurt shevasi • toʻrtkoʻl-soribiy shevasi • urganch-xiva shevasi • xazorasp-yangiariq shevasi |
|---|
| | Yozuv |
Oʻzbek yozuvi |
|---|
|
Eslatma: † oʻlik, boʻlingan yoki oʻzgargan tillar; ‡ aralash tillar |
|
 | Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |
acoі» адісобофе1 Шwidирм «Дн» d 5тає
